در دنیای پرهیاهوی هوش مصنوعی، غول‌های فناوری آمریکایی سال‌ها یکه‌تاز بوده‌اند. اما اکنون، رقیبی جدید از چین به نام دیپ سیک (DeepSeek) قد علم کرده تا این عرصه را دگرگون کند.
مدل DeepSeek-R1 این استارتاپ با عملکرد خارق‌العاده، رویکرد متن‌باز و هزینه‌های توسعه به مراتب کمتر، توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. نکته جالب اینجاست که این مدل در برخی قابلیت‌ها حتی با برترین مدل‌های موجود رقابت می‌کند.
در عصری که هوش مصنوعی به یکی از مهم‌ترین ستون‌های فناوری تبدیل شده، شناخت تفاوت‌های دیپ سیک با سایر مدل‌های مطرح، می‌تواند نگاهی نو به آینده این صنعت ببخشد. آیا این تازه‌وارد می‌تواند غول‌های قدیمی این عرصه را به چالش بکشد؟
در این مقاله، نه وجه تمایز اصلی دیپ سیک از سایر مدل‌های هوش مصنوعی را بررسی می‌کنیم:
دیپ سیک چه ویژگی‌هایی دارد
۱. متن‌باز در برابر اختصاصی:
یکی از نکات کلیدی دیپ سیک، رویکرد متفاوت آن در مقایسه با غول‌های آمریکایی هوش مصنوعی است. این شرکت توسعه متن‌باز را در اولویت قرار داده و مدل DeepSeek-R1 را تحت مجوز MIT منتشر کرده است. این امر به پژوهشگران، توسعه‌دهندگان و کسب‌وکارها آزادی عمل کامل می‌دهد تا به این فناوری دسترسی داشته باشند، آن را ویرایش کنند و در پروژه‌های خود به کار گیرند. این تصمیم می‌تواند تحولی عظیم در اکوسیستم هوش مصنوعی ایجاد کند.
در حالی که OpenAI از سیاست ارائه متن‌باز خودداری می‌کند و مدل‌های جدید GPT را به‌صورت اختصاصی عرضه می‌کند، دیپ سیک مسیر متفاوتی را برگزیده است.
توسعه متن‌باز این شرکت شفافیت بیشتری را به ارمغان می‌آورد و امکان بهبودهای مشارکتی را فراهم می‌کند. این رویکرد، دیپ‌سیک را به گزینه‌ای جذاب برای کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگانی تبدیل کرده است که به‌دنبال آزادی عمل، نوآوری و رهایی از محدودیت‌های مربوط به اکوسیستم‌های اختصاصی هستند.
۲. معماری منحصر به فرد:
مدل DeepSeek-R1 از معماری ترکیب متخصصان (Mixture-of-Experts – MoE) بهره می‌برد که کارایی محاسباتی را به‌طور چشمگیری افزایش می‌دهد. این مدل شامل ۶۷۱ میلیارد پارامتر است، اما به لطف ساختار MoE، در هر پردازش تنها ۳۷ میلیارد پارامتر فعال می‌شوند.
این ویژگی به دیپ سیک اجازه می‌دهد که با کمترین هزینه‌های محاسباتی، عملکرد عالی را ارائه دهد و موجب بهینه‌سازی مصرف منابع پردازشی شود. برخلاف معماری‌های سنتی مبتنی بر ترنسفورمر، که معمولا به تمام پارامترها نیاز دارند، این مدل با فعال‌سازی تنها بخش‌های مورد نیاز، منابع را بهینه می‌کند.
در مقایسه، مدل GPT-4 از OpenAI که حدود ۱.۸ تریلیون پارامتر دارد، به قدرت پردازشی بسیار بیشتری نیاز دارد و هزینه‌های عملیاتی بالاتری را به دنبال دارد. استفاده از معماری MoE در هوش مصنوعی دیپ سیک به این شرکت کمک کرده است تا در کنار حفظ دقت و عملکرد، هزینه‌های پردازش را کاهش دهد. این نوآوری یکی از برتری‌های کلیدی دیپ سیک در رقابت با غول‌های هوش مصنوعی محسوب می‌شود.
۳. مقرون به صرفه و کارآمد:
یکی از بزرگ‌ترین مزایای DeepSeek-R1، عملکرد قابل توجه آن با هزینه‌ای بسیار پایین‌تر از مدل‌های رقیب است. به گفته کارشناسان دیپ سیک، هزینه آموزش این مدل تنها حدود ۵.۶ میلیون دلار (معادل ۳۱۲ میلیارد تومان) بوده است. این رقم به‌طور قابل توجهی کمتر از هزینه‌های آموزش مدل‌های مشابه مانند GPT-4 از OpenAI است که معمولا صدها میلیون دلار هزینه دارند.
این موفقیت به دلیل استفاده از معماری MoE است که در آن تنها بخش‌های ضروری مدل برای انجام هر پردازش فعال می‌شوند. علاوه بر این، دیپ سیک از پردازنده گرافیکی H800، نسخه‌ای کاهش‌یافته از پردازنده‌های گرافیکی قدرتمند H100 انویدیا (Nvidia)، برای آموزش مدل‌های خود استفاده می‌کند.
این در حالیست که به دلیل تحریم‌های ایالات متحده، صادرات H100 به چین ممنوع شد. اما دیپ سیک نشان داد که با منابع محدود نیز می‌توان مدل رقابتی و کارآمدی در جهان امروز توسعه داد.
۴. استدلال و برنامه‌نویسی قدرتمند:
هوش مصنوعی دیپ سیک R1 در زمینه‌هایی مانند منطق، ریاضیات و برنامه‌نویسی نیز عملکردی خیره‌کننده دارد.
این مدل توانست در حل مسائل منطقی، محاسبات ریاضی و تولید کد، عملکردی بهتر از مدل‌های مطرح مانند چت جی‌پی‌تی ۴ داشته باشد.
یکی از دستاوردهای چشمگیر دیپ سیک R1، کسب امتیاز ۲۰۲۹ اِلو (Elo) در کدفورسز (Codeforces)، پلتفرم معتبر مسابقات برنامه‌نویسی، می‌باشد. این امتیاز، دیپ سیک را بالاتر از ۹۶.۳٪ از برنامه‌نویسان انسانی قرار داده است.
این مدل از تکنیک زنجیره تفکر (Chain-of-Thought – CoT) استفاده می‌کند که به آن امکان می‌دهد مسائل پیچیده را گام‌به‌گام تجزیه و تحلیل کند. این ویژگی به‌ویژه برای حل مسائل پیچیده ریاضی و تولید کدهای بهینه شده بسیار مهم است.
درحالی‌که چت‌جی‌پی‌تی همچنان در نوشتار خلاقانه و تعاملات انسانی قوی‌تر است. از سوی دیگر، دیپ سیک توانسته موقعیت خود را به‌عنوان ابزاری ایده‌آل برای توسعه‌دهندگان، مهندسان و پژوهشگرانی که به خروجی‌های دقیق، منطقی و کارآمد نیاز دارند، محکم کند.
۵. پوشش زبانی و استراتژی بازار:
برخلاف اوپن‌ای‌آی که بیشتر برای کاربران انگلیسی‌زبان آماده و تولید شده است، دیپ سیک از ابتدا به‌صورت دوزبانه (چینی و انگلیسی) برای کاربران توسعه یافت. این ویژگی باعث شد که این هوش مصنوعی در آزمون‌های زبان چینی، عملکردی بهتر از مدل‌های آمریکایی داشته باشد.
این قابلیت، دیپ سیک را به گزینه‌ای مناسب و جذاب برای کسب‌وکارها، پژوهشگران و توسعه‌دهندگانی که در بازارهای چینی فعالیت می‌کنند تبدیل می‌کند. با این‌حال، برخی از کاربران گزارش داده‌اند که دیپ سیک گاهی اوقات در پاسخ‌های خود از ترکیب زبان‌های مختلف (چینی و انگلیسی) استفاده می‌کند.
حتی اگر ورودی تنها به یک زبان باشد نیز این مشکل همچنان وجود دارد. البته این چالش زبانی همچنان در حال بهینه‌سازی توسط سازندگان آن است.
۶. قیمت‌گذاری:
یکی از بزرگ‌ترین مزایای دیپ سیک، قیمت‌گذاری اقتصادی و به‌صرفه آن است. دیپ سیک R1 تنها با نرخ ۰.۱۴ دلار (۷,۸۰۰ تومان) به ازای هر یک‌میلیون پیام از کاربران دریافت می‌کند. این درحالی است که هزینه چت جی‌پی‌تی ۴ حدود ۷.۵۰ دلار (۴۲۰,۰۰۰ تومان) برای هر یک‌میلیون پیام است.
این تفاوت چشمگیر در قیمت، دیپ سیک را به انتخابی هوشمندانه برای کسب‌وکارها و توسعه‌دهندگانی تبدیل کرده است که به‌دنبال مدل‌های پیشرفته با هزینه ارزان و مناسب هستند.
۷. حریم خصوصی و محدودیت‌های محتوایی:
به‌عنوان یک شرکت چینی، دیپ سیک موظف است از قوانین سخت‌گیرانه اینترنتی کشور چین پیروی کند. این قوانین شامل فیلتر کردن محتواهای حساس سیاسی، سانسور برخی موضوعات و پایبندی به مقررات امنیت سایبری دولت چین است. طبق گزارش کاربران این مدل از پاسخ به سوالاتی درباره رویداد میدان تیان‌آن‌من (اعتراضات دانشجویی در چین که با سرکوب شدید دولت مواجه شد)، وضعیت حقوق بشر در چین یا مسائل سیاسی حساس خودداری می‌کند.
در مقابل، شرکت‌های آمریکایی مانند اوپن‌ای‌آی و متا نیز نظارت محتوایی را اعمال می‌کنند، اما این سیاست‌ها اغلب مبتنی بر اصول اخلاقی، ایمنی و جلوگیری از گسترش اطلاعات نادرست است.
این موضوع نگرانی‌هایی را درباره کنترل محتوای دیپ سیک توسط دولت چین ایجاد کرده است. برخی تحلیلگران معتقدند که این مدل می‌تواند به‌عنوان ابزاری برای پیشبرد سیاست‌های دولت چین در فضای دیجیتال به کار گرفته شود. علاوه بر این، اخیرا اپلیکیشن دیپ سیک از فروشگاه‌های اپلیکیشن در ایتالیا حذف شد.
مقامات اروپایی، از جمله نهاد نظارت بر حریم خصوصی ایتالیا (Garante)، در حال بررسی نحوه جمع‌آوری و پردازش داده‌های کاربران توسط دیپ سیک است.
متاسفانه این تحقیقات می‌تواند تاثیر مستقیمی بر حضور این شرکت در بازارهای اروپایی بگذارد و محدودیت‌های جدیدی را برای فعالیت آن در سطح بین‌المللی ایجاد کند.
۸. رقابت با هوش مصنوعی دیپ سیک:
ورود دیپ سیک به بازار جهانی، تحولی بزرگ در صنعت هوش مصنوعی ایجاد کرده است. معرفی مدل دیپ سیک R1، موجی از تغییرات را در بازار به همراه داشت و حتی باعث شد ارزش سهام برخی شرکت‌های بزرگ فناوری کاهش یابد.
به‌عنوان نمونه، ارزش سهام شرکت انویدیا حدود ۶۰۰ میلیارد دلار کاهش یافت، زیرا سرمایه‌گذاران نگران شدند که مدل‌های کم‌هزینه و بهینه همانند دیپ سیک، تقاضا برای تراشه‌های پرقدرت این شرکت را کاهش دهند.
این موضوع نه‌تنها شرکت انویدیا، بلکه دیگر شرکت‌های بزرگ تأمین‌کننده سخت‌افزار هوش مصنوعی مانند AMD و اینتل را نیز تحت تأثیر قرار داد.
در واکنش به موفقیت دیپ سیک، شرکت‌های چینی بزرگی مانند علی‌بابا و بایت‌دنس نیز برای به‌روزرسانی مدل‌های هوش مصنوعی خود اقدام کردند. این رقابت شدید، صنعت هوش مصنوعی چین را قوی‌تر کرد و نشان داد که شرکت‌های آسیایی هم می‌توانند با غول‌های آمریکایی رقابت کنند.
علاوه بر این، برخی از استارتاپ‌های هوش مصنوعی در اروپا و آمریکا نیز در حال کار روی مدل‌های مشابه با معماری بهینه و هزینه کمتر هستند. این روند می‌تواند در آینده نزدیک، تغییرات مهمی در نحوه کسب‌وکار شرکت‌های بزرگ هوش مصنوعی ایجاد کند.
گفتنی است اگر این مدل‌های کم‌هزینه محبوب شوند، ممکن است شرکت‌های بزرگ مجبور شوند قیمت خدمات خود را کاهش دهند تا در رقابت باقی بمانند. این اتفاق برای کاربران و کسب‌وکارهای کوچک که به هوش مصنوعی احتیاج دارند، یک فرصت عالی می‌شود.
۹. آینده و چشم‌انداز هوش مصنوعی دیپ سیک:
دیپ سیک به دنبال توسعه مدل‌های هوش مصنوعی قوی‌تر است و هدف اصلی آن رسیدن به «هوش عمومی مصنوعی» (AGI) است؛ مفهومی که شرکت‌هایی مانند اوپن‌ای‌آی نیز در حال کار روی آن هستند. هوش عمومی مصنوعی یعنی مدلی که بتواند مانند یک انسان فکر کند، مسائل را درک کند و در موضوعات مختلف بدون نیاز به آموزش‌های جدید تصمیم‌گیری کند.
با این‌حال، مسیر موفقیت آن به عواملی متعددی مانند استقبال جهانی، سیاست‌های نظارتی آمریکا و پیشرفت‌های فنی بستگی دارد.
رقابت در دنیای هوش مصنوعی هر روز سخت‌تر می‌شود. شرکت‌های آمریکایی و اروپایی سرمایه‌گذاری‌های فراوانی در این حوزه انجام می‌دهند. درحالی‌که چین نیز با سرعت در حال پیشرفت است. دیپ سیک نشان داد که مدل‌های کم‌هزینه، مقیاس‌پذیر و بهینه، می‌توانند آینده این صنعت را شکل دهند.
اگر این روند ادامه پیدا کند، ممکن است شاهد تغییرات بزرگی در نحوه استفاده از هوش مصنوعی در سراسر جهان باشیم. شرکت‌های کوچک و توسعه‌دهندگان مستقل نیز می‌توانند از این مدل‌های اقتصادی بهره ببرند و محصولات جدیدی را بر پایه هوش مصنوعی ایجاد کنند.
نتیجه‌گیری:
دیپ سیک با ورود خود به دنیای هوش مصنوعی، موجی از تحول را به همراه داشت. این شرکت با مدل‌های کم‌هزینه خود، نشان داد که می‌توان هم قدرت بالا و هم هزینه پایین را در کنار هم داشت. با چنین رویکردی، دیپ سیک نه‌تنها هزینه‌های توسعه هوش مصنوعی را کاهش داد بلکه دسترسی به این فناوری را برای بسیاری از کاربران نیز آسان کرد.
در حالی‌که شرکت‌های بزرگ مانند اوپن‌ای‌آی و گوگل به دنبال مدل‌های گران‌قیمت و پیچیده هستند، دیپ سیک ثابت کرد که می‌توان با رویکردی متفاوت، نتیجه مشابهی با هزینه به مراتب کمتر داشت. این رقابت جدید در صنعت هوش مصنوعی، تاثیرات قابل توجهی بر بازار خواهد داشت و ممکن است راه را برای مدل‌های کارآمد و ارزان در آینده هموار کند.
باید دید این تغییرات چه تاثیری بر نحوه استفاده از هوش مصنوعی در صنایع مختلف خواهد گذاشت و چگونه می‌توان از این مدل‌های اقتصادی برای ارتقاء تکنولوژی بهره برد.
