آیا تاکنون به این فکر کرده‌اید که انسان تا چه سنی می‌تواند زندگی کند؟ رکورد کنونی طول عمر بشر به نام «ژان کلمانت» فرانسوی با ۱۲۲ سال ثبت شده است. اما آیا این نهایت ماجراست؟ در ادامه به بررسی امیدها، چالش‌ها و گمانه‌زنی‌های علمی در مورد آینده طول عمر انسان می‌پردازیم.
میانگین عمر انسان در سراسر جهان حدود ۷۰ سال است، عددی که تحت تأثیر عوامل بی‌شماری مانند بیماری‌ها، سوءتغذیه و جنگ قرار دارد. برخی متخصصان ژنتیک بر این باورند که حتی در ایده‌آل‌ترین شرایط هم نهایت امید ما برای عمر «طبیعی» به ۱۱۵ سالگی می‌رسد، هرچند عمر ۱۲۲ ساله خانم کلمانت این ایده را به چالش کشیده است.
اما انسان‌ها در دستکاری و بهبود طبیعت استادند. پس اگر از هوش، فناوری و علم خود بهره ببریم، چه اتفاقی می‌افتد؟ آیا روزی می‌رسد که دیگر مجبور به مردن نباشیم؟ بیایید با تکیه بر پیشرفت دانش، به دنبال پاسخ این پرسش‌ها باشیم.
رمزگشایی از عمر طولانی: ژنتیک، سبک زندگی و رفاه
پیرترین فرد زنده کنونی جهان، «تومیکو ایتوکا» با ۱۱۶ سال سن، هنوز تا رکورد ژان کلمانت فاصله دارد. اما راز این عمرهای طولانی چیست؟
دوستان ژان کلمانت معتقدند که او علاوه بر شانس ژنتیکی (که قطعاً نقش مهمی ایفا کرده)، از مزایای دیگری نیز بهره‌مند بود. کلمانت فردی ثروتمند بود؛ او عملاً کار نمی‌کرد و بیشتر وقتش را به معاشرت می‌گذراند. آشپز داشت و هرگز نگران تهیه غذا نبود؛ حتی خریدهایش را هم دیگران انجام می‌دادند. زندگی او سرشار از اوقات فراغت و بدون هیچ‌گونه استرسی بود. او به خودش می‌رسید، چون هم وقتش را داشت و هم پولش را.
در مقابل، خانم ایتوکا در ژاپن، زندگی تجملاتی و ثروتمندی مانند خانم کلمانت نداشت؛ اما زندگی او سرشار از خاطرات ارزشمند و فعالیت بدنی بالا بود. او در جوانی بسیار فعال و پرتحرک بود و به پیاده‌روی و کوهنوردی علاقه زیادی داشت. این روحیه را چنان حفظ کرد که حتی در ۸۰ سالگی نیز موفق شد زیارت سایگوکو کانون (شامل بازدید از ۳۳ معبد) را به اتمام برساند.
با یک نگاه ساده به زندگی این دو زن می‌توان نتیجه گرفت که شاید راز طول عمر انسان به یک زندگی سالم و بدون استرس مرتبط باشد. به همین سادگی!
تحول در طول عمر انسان در گذر زمان
امید به زندگی انسان در طول تاریخ تغییرات زیادی کرده است. همه ما داستان‌های شنیده‌ایم که میانگین عمر انسان در ۱۰۰ یا ۲۰۰ سال پیش فقط ۳۰ سال بوده است. این حرف کاملاً هم بی‌راه نیست؛ امید به زندگی برای کسی که در سال ۱۹۰۰ متولد می‌شد، تنها ۳۲ سال بود. اما این آمار کمی گمراه‌کننده است.
دلیل اصلی این میانگین پایین، نرخ بالای مرگ‌ومیر نوزادان و کودکان بود. اگر در گذشته افراد از دوران کودکی جان سالم به در می‌بردند، عمری نه چندان متفاوت (از نظر مدت) با دنیای مدرن داشتند.
قبل از سال ۱۹۰۰، حدود ۱۸ درصد کودکان قبل از ۵ سالگی می‌مردند که عمدتاً به دلیل بیماری‌های عفونی (که امروزه با واکسن‌هایی مانند سرخک و دیفتری قابل پیشگیری هستند) رخ می‌داد. نرخ مرگ‌ومیر نوزادان حدود ۱۰ درصد و در برخی شهرها حتی تا ۳۰ درصد بود! اما در سال ۲۰۲۲ این رقم به تنها ۵.۶ مرگ در هر ۱۰۰۰ تولد رسید.
با پیشرفت دانش پزشکی، بهداشت، واکسن‌ها، تغذیه و بهبود مراقبت‌های نوزادان، مرگ‌ومیر نوزادان به شدت کاهش یافت و میانگین کلی طول عمر انسان‌ها افزایش پیدا کرد. مبارزه با بیماری‌هایی مانند بیماری‌های قلبی نیز به افزایش امید به زندگی در بیشتر کشورها کمک کرده است.
متأسفانه، همه‌گیری کووید-۱۹ ضربه سنگینی به این روند زد و تقریباً یک دهه پیشرفت را معکوس کرد. اگر روندها به حالت قبل از همه‌گیری بازگردند، احتمالاً این اعداد دوباره افزایش خواهند یافت.
با این وجود، موج نگران‌کننده مبارزه با واکسن ممکن است این پیشرفت را با تأخیر مواجه کرده یا حتی مسیر آن را معکوس کنند. در بازه زمانی ۲۰۲۲ تا ۲۰۲۳، میزان واکسیناسیون برای برخی واکسن‌ها به پایین‌تر از ۹۳ درصد رسید. موفقیت انکارناپذیر واکسن‌ها در نجات جان انسان‌ها یک حقیقت مسلم است و کاهش سطح واکسیناسیون می‌تواند در آینده، پیامدهای منفی برای طول عمر طبیعی انسان‌ها به همراه داشته باشد.
تا کجا می‌توانیم پیش برویم؟ چشم‌انداز آینده
حال، با توجه به اینکه بهترین رکورد ثبت‌شده برای عمر انسان ۱۲۲ سال است و اخیراً به دلیل برخی تصمیمات اشتباه و بیماری‌های جدید شاهد کمی پسرفت بوده‌ایم، چه چشم‌اندازی برای آینده متصور است؟ آیا می‌توانیم به افزایش این رکورد امیدوار باشیم؟
اول از همه باید بپذیریم که هرچه می‌گوییم در حد حدس و گمان است. رکورد فعلی ما ۱۲۲ سال است و ژان کلمانت بدون هیچ کمک سایبرنتیکی، نانوتکنولوژی، تغییر ژنتیکی یا DNA به آن رسید. با این حال کارشناسانی هستند که معتقدند انسان به طور بالقوه می‌تواند هزار سال زندگی کند!
ژوآو پدرو د ماگالائس، استاد زیست‌پیری‌شناسی مولکولی، معتقد است با مطالعه حیوانات با عمر طولانی و پیشرفت دانش می‌توانیم پیری را در سطح سلولی متوقف کنیم و به عمر ۱۰۰۰ یا حتی ۲۰۰۰۰ ساله برسیم! او هنوز نمی‌داند دقیقاً چگونه، اما معتقد است که ما می‌توانیم راهش را پیدا کنیم.
برخی دیگر پیری و مرگ را دو چیز جدا می‌دانند. از نظر آن‌ها، پیری لزوماً منجر به مرگ نمی‌شود؛ بلکه هرچه بیشتر زندگی کنید، احتمال مرگ بر اثر یک عامل خارجی بیشتر می‌شود. پس از نظر تئوری با بهبودهای پزشکی و فناوری، امید به زندگی ما می‌تواند به طور چشمگیری افزایش یابد.
البته همه با جاودانگی موافق نیستند. برخی سقفی بین ۱۲۰ تا ۱۵۰ سال را محتمل‌تر می‌دانند، زیرا معتقدند در آن نقطه بیماری‌ها و نشانه‌های پیری هر چقدر هم تلاش کنیم ما را از پا در خواهند آورد. تحلیل‌های آماری حتی این عدد را محدودتر کرده و پیش‌بینی می‌کنند که رکورددار بعدی طول عمر احتمالاً بین ۱۲۵ تا ۱۳۲ سال عمر خواهد کرد.
علم در جستجوی جاودانگی چه در چنته دارد؟
هنگامی که از نقش دانش در دستیابی به زندگی جاودان صحبت می‌کنیم، نگاهمان فراتر از بهبود مراقبت‌های بهداشتی است. ذهن به سمت گزینه‌های هیجان‌انگیزتری چون مهندسی ژنتیک، اندام‌های رباتیک و فناوری‌های مشابه کشیده می‌شود. آبری دی گری، پیری‌شناس معروف، این دیدگاه جسورانه را مطرح می‌کند که اولین انسانی که به سن ۱۰۰۰ سالگی خواهد رسید، در حال حاضر زنده است! بیایید نگاهی به این دنیای شگفت‌انگیز و آینده‌نگر علم بیندازیم:
الگوبرداری از طبیعت (مانند هیدرا): موجودات نامیرایی مانند هیدرا وجود دارند که عملاً جاودانه هستند. بدن آن‌ها از سلول‌های بنیادی ساخته شده و دائماً خود را بازسازی می‌کنند. اما انسان‌ها پیچیده‌ترند. اگر سلول‌های ما (مثلاً نورون‌های مغز) دائماً جایگزین شوند، خاطرات و شخصیت ما هرگز شکل نمی‌گیرد.
نانوبات‌ها (تعمیرگران میکروسکوپی): برخی معتقدند کلید عبور از ۱۲۰ سال، نانوبات‌ها هستند. ربات‌های میکروسکوپی که در رگ‌های ما شناورند و می‌توانند سلول‌های سرطانی را نابود، سلول‌های خونی را ترمیم، سطح هورمون‌ها را تنظیم و مغز و اعضای بدن را در اوج نگه دارند. در تئوری آن‌ها می‌توانند هر عاملی که باعث پیری یا بیماری می‌شود را از بین ببرند. در این صورت مرگ طبیعی بی‌معنا می‌شود و فقط حوادث یا قتل می‌توانند به زندگی پایان دهند. البته مدیریت ۳۷ تریلیون سلول بدن کار ساده‌ای نیست!
مهندسی ژنتیک (CRISPR): اگر بتوانیم نحوه پیر شدن DNA خود را تغییر دهیم، می‌توانیم عمرمان را طولانی کنیم. فناوری CRISPR به ما امکان ویرایش ژن‌ها و مقابله با بیماری‌ها و شرایط تحلیل‌برنده را می‌دهد.
بارگذاری ذهن (جاودانگی دیجیتال): ایده‌ای جسورانه که در آن ذهن و هوشیاری شما در یک کامپیوتر یا بدن رباتیک بارگذاری می‌شود. اگر ذهن شما به طور کامل منتقل شود، آیا این نوعی جاودانگی نیست؟ هرچند دور از ذهن به نظر می‌رسد، اما دانشمندان قبلاً ذهن یک کرم حلقوی را در یک ربات لگو بارگذاری کرده‌اند و ربات شروع به رفتار مانند کرم کرده است!
آیا واقعا می‌توانیم برای همیشه زنده بمانیم؟
آیا انسان می‌تواند ۵۰۰ یا ۱۰۰۰ سال زندگی کند؟ ایده‌های امیدوارکننده‌ای که از دل پیشرفت دانش بیرون می‌آیند زیادند. اما باید به یاد داشت که همه این‌ها در حال حاضر در قلمرو گمانه‌زنی قرار دارند.
دانستن اینکه چیزی چگونه ممکن است اتفاق بیفتد، با عملی کردن آن تفاوت زیادی دارد. تا زمانی که یکی از این روش‌ها واقعاً کار نکند و کسی به عمرهای بسیار طولانی نرسد، نمی‌توانیم با اطمینان صحبت کنیم. تا آن زمان تنها کاری که برای افزایش طول عمر انسان می‌توان کرد ادامه دادن به کاوش، تحقیق، پیشرفت دانش و البته خیال‌پردازی است.
شما درباره این گمانه‌زنی‌های علمی چه فکری می‌کنید؟ آیا به جاودانگی انسان باور دارید؟
